Ardi Uttien

Onverklaarbare pijn en “tussen de oren”: wat de wetenschap zegt

Waarom dit onderwerp zoveel mensen raakt

Steeds meer mensen krijgen klachten en labels als:

  • FNS (Functioneel Neurologisch Syndroom / FND)
  • Fibromyalgie
  • Chronische pijn zonder duidelijke oorzaak
  • PDS, chronische vermoeidheid, vage neurologische symptomen

En dan komt vroeg of laat de zin:

“Er is niets te vinden… misschien is het psychisch.”

Voor veel mensen voelt dat als: “dus ik verzin het” – terwijl je lijf keihard aan het protesteren is.

De moderne neurowetenschap laat iets anders zien:

je zenuwstelsel, brein, immuunsysteem en hormonen kunnen zó ontregeld raken, dat je echte, meetbare klachten hebt – zelfs als er geen “kapotte” structuur is. 

Dit blog zet op een rij wat we weten over FNS en andere “onverklaarbare” pijntoestanden – én geeft tips voor goede boeken en documentaires.

Wat is FNS / FND precies?

In de internationale literatuur heet FNS meestal Functional Neurological Disorder (FND).

Neurologische centra zoals NINDS en Mass General beschrijven FND als een aandoening waarbij de functie van het zenuwstelsel verstoord is, niet de structuur: de verbindingen en netwerken werken anders, terwijl scans en onderzoeken vaak “normaal” lijken. 

Typische symptomen kunnen zijn:

  • verlammings- of krachtsklachten
  • trillen, schokken, “aanvallen” die op epilepsie lijken
  • loopstoornissen, wazig zien, slikproblemen
  • gevoelsstoornissen, doofheid, rare sensaties
  • ernstige vermoeidheid, brain fog, overprikkeling

Recente reviews laten zien dat bij FND o.a. deze hersenfuncties anders werken: 

  • Emotie- en stressverwerking (limbisch systeem, salience network)
  • Aandacht en verwachting: waar je brein op focust en wat het “verwacht”
  • Gevoel van controle (agency): het gevoel dat jij een beweging zelf stuurt
  • Interoceptie: hoe je brein signalen uit het lichaam leest
  • Predictive coding: het brein voorspelt wat er gaat gebeuren en stuurt het lichaam daar al naar

Kort gezegd:

Het brein stuurt beweging, gevoel en lichaamssignalen aan op basis van voorspellingen en eerdere ervaringen. Bij FND/FNS zijn die voorspellings- en controlemechanismen ontregeld. De klachten zijn echt, maar ze komen uit een veranderd aansturingspatroon, niet uit een kapotte kabel.

Onverklaarbare pijn: centrale sensitisatie en chronische primaire pijn

Veel mensen met FNS hebben óók:

  • fibromyalgie-achtige klachten
  • wijdverspreide pijn
  • prikkelbare darmen
  • hoofdpijn/migraine
  • chronische vermoeidheid

In pijnonderzoek wordt vaak gesproken over centrale sensitisatie: een toestand waarin het centrale zenuwstelsel (ruggenmerg + brein) overgevoelig is geworden en pijn- en prikkelsignalen versterkt doorgeeft. 

Belangrijk:

  • Prikkels die vroeger neutraal waren, worden nu als pijn of overprikkeling ervaren.
  • De “volumeknop” van het zenuwstelsel staat te hoog.
  • Dit kan ontstaan na letsel, infectie, langdurige stress, trauma, slaaptekort, hormonale ontregeling, enz. 

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft dit serieus genomen: in de nieuwste ziektecoderingslijst (ICD-11) bestaat nu de diagnose “chronic primary pain” – chronische pijn als ziekte op zichzelf, niet alleen als “onverklaarbaar restje”.

Criteria daar:

  • pijn > 3 maanden
  • duidelijke impact op functioneren en emotioneel welzijn
  • niet volledig te verklaren door één duidelijke lichamelijke afwijking

Met andere woorden: “we vinden niet één simpele oorzaak” betekent niet: “het is niets”.

“Tussen de oren” – wat betekent dat nu echt?

Het grote misverstand:

Als het brein een rol speelt, is het wel “psychisch” en dus “niet echt”. Dat is wetenschappelijk onzin.

Bij pijn, FNS en andere onverklaarbare klachten zien we:

  • Veranderde hersenactiviteit in netwerken voor pijn, emotie en verwachting
  • Veranderde verbindingen tussen hersengebieden
  • Veranderde aansturing van immuunsysteem, hormonen en autonome functies (hartslag, bloeddruk, darmmotiliteit) 

Daarnaast weten we uit placebo- en nocebostudies:

  • Positieve verwachting kan pijn objectief verlagen (oppervlakkige en diepe hersenactiviteit verandert, endogene opioïden komen vrij). 
  • Negatieve verwachting (nocebo) kan pijn objectief versterken – zelfs bij dezelfde “behandeling”. 

Nieuwe onderzoeken laten zien dat nocebo-effecten vaak sterker en hardnekkiger zijn dan placebo-effecten: een “better safe than sorry”-strategie van het brein. 

Dat betekent:

  • Wat je denkt, gelooft en verwacht beïnvloedt direct je zenuwstelsel, immuunsysteem en hormonen.
  • Maar dat maakt de klachten niet ingebeeld; het maakt ze neurobiologisch verklaarbaar.

Waarom alles vaak tegelijk komt: hormonen, darmen, histamine, stress

Mensen met FNS, fibromyalgie en andere functionele klachten hebben vaak een “cluster” van problemen:

  • Perimenopauze / hormonale schommelingen
  • Lekke darm, voedselovergevoeligheid
  • Histamine-intolerantie / overload
  • Langdurige stress, trauma, overbelasting
  • Slechte of verbroken slaap

Wetenschap laat zien:

  • Oestrogeen- en progesteronschommelingen beïnvloeden pijngevoeligheid en hersenprikkelbaarheid.
  • Darmontsteking en verhoogde doorlaatbaarheid kunnen immuunactivatie en daardoor ook pijn- en stemmingsklachten versterken.
  • Histamine werkt niet alleen in de huid en darmen, maar ook in het brein: het is een neurotransmitter die waakzaamheid, jeuk, misselijkheid en overprikkeling kan sturen.
  • Chronische stress leidt tot veranderde stress-as (HPA-as), verhoogde sympaticusactiviteit en beïnvloedt weer slaap, immuunsysteem en pijncircuits.

Je krijgt dus geen losstaande “klachten”, maar een systeem dat in de overdrive staat. FNS, fibromyalgie, darmklachten, hormonale ontregeling en histamine-overload passen daar perfect in.

Wat kun je wél doen? 

Algemene lijnen, geen persoonlijk behandelplan. Dit is geen medisch advies, maar dit zijn lijnen die goed aansluiten bij de huidige wetenschap:

Begrijp wat er gebeurt – pijneducatie

  • Uitleg over centrale sensitisatie, FNS/FND en chronische pijn vermindert angst en kan de pijn écht verlagen. 
  • Het brein leert: “ik ben niet kapot – maar ik ben overbeschermend”.

Veilige prikkels voor het zenuwstelsel

  • Rustige, regelmatige beweging (wandelen, rustig krachttraining, zachte cardio)
  • Ademhalingsoefeningen, ontspanning, zachte yoga
  • Structuur in dag-nachtritme

Slaap hoog prioriteit

  • Vaste bedtijd, schermen uit, donkere koele kamer
  • Caféine en alcohol terugschroeven
  • Geen extreem late, zware maaltijden

Stressverwerking en emotionele belasting

  • Psychotherapie, lichaamsgerichte therapie, EMDR, ACT, of andere bewezen interventies kunnen het stress- en dreigingssysteem kalmeren.
  • Relaties en omgeving die je zenuwstelsel als “veilig” ervaart zijn geen luxe, maar biologie.

Lichaam en biochemie

  • Anti-inflammatoire leefstijl (voeding met veel groenten, eiwitten, gezonde vetten; minder ultrabewerkte suikers en transvetten)
  • Individuele aanpassing bij histamine-problemen, darmklachten, hormonale issues – idealiter met iemand die zowel biochemie als zenuwstelsel begrijpt.

Taal en betekenis

  • Let op hoe je over je klachten praat (tegen jezelf en naar anderen): “mijn lijf is kapot” zet het brein in paniekstand; “mijn zenuwstelsel staat te hoog afgesteld, en ik ben bezig het terug te trainen” geeft een compleet andere neurobiologische boodschap.

Boeken voor wie dieper wil gaan

Let op: sommige bronnen zijn sterk wetenschappelijk, andere bewegen ook richting spiritualiteit of controversiële claims. Dat is niet “goed” of “fout”, maar goed om te weten.

Explain Pain – David Butler en Lorimer Moseley

Heldere uitleg (met humor en tekeningen) over hoe pijn in het brein wordt gemaakt en waarom pijn kan blijven terwijl weefsels al lang genezen zijn. Zeer geschikt voor patiënten én therapeuten.

The Body Keeps the Score – Bessel van der Kolk

Over hoe trauma lichaam en brein verandert, met veel klinische voorbeelden. Enorm invloedrijk, maar ook bekritiseerd vanwege (deels) onbewezen claims en de hele “trauma-industrie” eromheen. Toch waardevol om te begrijpen hoe lijf en psyche samen reageren op ingrijpende gebeurtenissen. 

Pain Neuroscience-gerichte boeken

  • The Pain-Free Mindset – Deepak Ravindran (praktisch, combineert medische en leefstijlaspecten).
  • Explain Pain Supercharged – verdiepende versie van Explain Pain voor behandelaars. (Voor professionals)

Documentaires en films die iets laten zien over brein, lichaam en genezing

Pain Brain (2023)

Documentaire over een grootschalige neuro-wetenschappelijke studie rond chronische pijn en de rol van het brein. Volgt o.a. therapeut Alan Gordon en laat zien hoe psychologische interventies hersencircuits en pijnervaring kunnen veranderen. 

Heal (2017)

Documentaire over mind–body, met veel spirituele en alternatieve stemmen (Chopra, Dispenza, etc.). Inspirerend voor sommige mensen, maar door wetenschappers ook bekritiseerd omdat het soms pseudowetenschappelijke claims maakt. Prima om te kijken, maar met een kritisch brein.

Lezingen en interviews over trauma en lichaam

Online lezingen van Bessel van der Kolk over trauma en lichaam – goed om het basisidee te begrijpen dat het lichaam “de score bijhoudt”, maar ook hier: combineren met andere bronnen en actuele kritiek.

Samenvattend

  • FNS/FND en andere “onverklaarbare” pijnsyndromen zijn echte neurobiologische aandoeningen, niet een kwestie van aanstellerij.
  • Centrale sensitisatie en chronic primary pain beschrijven hoe het zenuwstelsel zélf ziek kan worden, los van één duidelijk letsel. 
  • Placebo en nocebo laten zien dat verwachting, context en betekenis lichamelijke processen meetbaar veranderen – inclusief pijn, immuunreacties en hormonen. 
  • Hormonale schommelingen, darm- en histamineproblemen en stress horen niet “erbij”, maar haken in op hetzelfde overgevoelige systeem. 

De kernboodschap is niet: “het zit tussen je oren”, maar:

“je hele systeem is uit balans geraakt – en dat betekent ook dat er meerdere ingangen zijn om het weer rustiger, veiliger en stabieler te maken.”

Persoonlijke begeleiding

Ik help je graag verder door helder te bepalen welk systeem jouw klachten in stand houdt (zenuwstelsel, hormonen, darmen, histamine) en dit stap voor stap te herstellen met praktische voeding, leefstijl en gerichte interventies.

Neem contact op


Referenties